Ten rozdział jest przeznaczony dla tych, którzy nie mieli wcześniej doświadczeń ze SpartaDOS X i mogą być niekiedy zaskoczeni jego działaniem. Jeżeli jesteś użytkownikiem SpartaDOS 2.x lub 3.x, to możesz pobieżnie przejrzeć ten rozdział i przejść do rozdziału 3, w którym są zarysowane nowe możliwości znajdujące się w SpartaDOS X.
DOS oznacza Dyskowy System operacyjny (Disk Operating System). Podstawowym zadaniem DOS-u jest umożliwienie komunikacji pomiędzy komputerem i jedną lub kilkoma stacjami dysków. W praktyce każdy DOS zawiera znacznie więcej użytecznych możliwości.
SpartaDOS X oferuje te cechy, a ponadto wiele innych. Trzeba więc uczyć się jego trochę dłużej niż innych DOS-ów dla ośmiobitowych komputerów ATARI, lecz zapewnia to taki sam stopień wykorzystania sprzętu, że warto poświęcić czas na naukę. Ten rozdział zawiera - w formie przewodnika - liczne przykłady elementarnych operacji SpartaDOS. Przeczytanie tego rozdziału i wykonanie podanych w nim przykładów wraz z własnymi eksperymentami jest najlepszym sposobem zapoznania się z możliwościami SpartaDOS.
SpartaDOS różni się od Atari DOS 2 i jego pochodnych wieloma rzeczami, lecz najbardziej widoczną jest interfejs użytkownika, czyli sposób w jaki Ty komunikujesz się z DOS-em i DOS komunikuje się z Tobą. Atari DOS (i wiele innych) jest sterowany z menu (menu driven); wszystkie dostępne funkcje są wyświetlane na ekranie i mogą być wybrane przez pojedynczą literę. SpartaDOS stosuje Command Processor (CP); na wyświetlone zadanie (prompt) należy wpisać pełne polecenie. Użytkownicy zaznajomieni z komputerami IBM oraz systemami MSDOS, CP/M, UNIX i wieloma innymi systemami na innych komputerach łatwo zrozumieją działanie interfejsu CP. W ośmiobitowych Atari przykładem takiego interfejsu jest DOS XL. Każdy z tych dwóch systemów porozumiewania się z użytkownikiem ma swoje wady i zalety, lecz po bliższym poznaniu SpartaDOS łatwo stwierdzisz, że CP jest bardziej elastyczny. SpartaDOS X posiada również menu, które ułatwia i przyśpiesza operacje na wielu plikach.
Włóż moduł SpartaDOS X do gniazda modułów i włącz komputer. Jeżeli nie posiadasz modułu zegara R-Time 8 umieszczonego w gnieździe, zobaczysz następujący komunikat:
R-Time 8 not present
(R-Time 8 nieobecny)
Jeżeli posiadasz komputer 800 z 48 KB pamięci RAM lub 1200XL, 8OOXL, 65XE lub XEGS ze 128 KB RAM zobaczysz komunikat:
RAMDISK not installed!
4 banks reserved for XE programs
(Ramdysk nie zainstalowany)
(4 banki zarezerwowane dla programów XE)
Następnie otrzymasz komunikat podający numer wersji i datę Twojego modułu SpartaDOS X oraz zastrzeżenie praw autorskich:
SpartaDOS X 4.xx mm-dd-yy
Copyright (c) 1989 by ICD, Inc
gdzie xx jest aktualnym numerem rewizji, a mm-dd-yy oznacza datę ostatniej rewizji, po czym zostaje wyświetlony wskaźnik (prompt):
D1:
Zanim zaczniesz badać działanie SpartaDOS X, musisz przygotować dyskietkę do eksperymentowania. Umieść nową dyskietkę w stacji numer 1, wpisz:
D1:FORMAT
i naciśnij klawisz <RETURN>. Nie musisz wpisywać "D1:". W ciągu całego tego rozdziału musisz wpisywać tylko ten tekst który jest wytłuszczony. Powinieneś naciskać <RETURN> po każdym wpisanym wierszu, chyba że jest napisane inaczej.
Po wpisaniu "FORMAT" i naciśnięciu klawisza <RETURN> zobaczysz menu programu formatującego ICD Disk Formatter. Naciśnij klawisz <1>, aby wybrać stację numer 1. Naciśnij klawisz <V>, wpisz "TESTDISK" i naciśnij <RETURN>. To ustala nazwę dyskietki (volume) na "TESTDISK". Upewnij się, czy w stacji jest nowa dyskietka, a następnie naciśnij kolejno klawisze <F> i <RETURN> w celu sformatowania dyskietki. Pozostałe opcje tego menu zostały opisane w rozdziale 4 w opisie polecenia FORMAT. Tymczasem możesz je zignorować.
Po zakończeniu formatowania naciśnij klawisz <Esc>, aby wrócić do wskazania "D1:". Wpisz:
D1:DIR
Powinieneś zobaczyć coś podobnego do:
Volume: TESTDISK
Directory: MAIN
713 FREE SECTORS
Aktualna liczba wolnych sektorów (FREE SECTORS) może być inna, zależnie od stosowanego przez Ciebie typu stacji dysków.
Dyskietka nie zawiera żadnego pliku. Dla umożliwienia eksperymentów z poleceniami DOS-u musimy mieć na niej kilka plików. Jeżeli masz komputer XL lub XE (oprócz 1200XL) wpisz:
D1:BASIC
Jeżeli masz komputer 800 lub 1200XL, upewnij się czy moduł Atari BASIC umieszczony jest w module SpartaDOS X. Jeżeli nie, wyłącz komputer, włóż moduł Basica na moduł SpartaDOS X i włącz ponownie komputer. Wpisz:
D1:CAR
Niezależnie od typu komputera powinieneś teraz zobaczyć znany komunikat Basica:
READY
Wpisz krótki program w Basicu:
10 OPEN #1,8,0,"D1:TEST.DAT"
20 FOR X=0 TO 255
30 PUT #l,X
40 NEXT X
50 CLOSE #1
Wpisz SAVE "D1:TEST.BAS" w celu zapisania tego programu oraz wpisz:
RUN
aby go uruchomić. Po wyświetleniu komunikatu "READY" powróć do DOS-u przez wpisanie:
DOS
Jeśli otrzymasz komunikat błędu:
Disk Error while saving memory!
ESC to Abort - Return to enter DOS
(Błąd dyskowy podczas zapisu pamięci)
(ESC-przerwanie, Return-przejscie do DOS)
nie denerwuj się, lecz po prostu naciśnij klawisz <RETURN>. Oznacza to że komputer nie ma wystarczającej pamięci do założenia standardowego ramdysku. Funkcja MEM.SAV SpartaDOS X próbuje zapisać program na tym ramdysku i nie może tego uczynić. Dla zainstalowania standardowego ramdysku konieczny jest komputer 800 ze 128 KB RAM albo komputer XL lub XE z ponad 128 KB RAM.
Napisz teraz:
D1:DIR
I teraz powinieneś zobaczyć:
Volume TESTDISK
Directory MAIN
TEST BAS 147 2-06-89 3:29p
TEST DAT 256 2-06-89. 3:29p
709 FREE SECTORS
Jak możesz zauważyć, format katalogu jest inny niż w innych DOS-ach. Pierwsze 1 do 8 znaków (cztery w tym przypadku) są nazwą pliku (filename). Następnie zero do trzech znaków to rozszerzenie (wyróżnik -extension). Liczba na prawo od rozszerzenia jest długością pliku w bajtach, nie w sektorach. Na końcu znajduje się data i czas. W Twoim przypadku data, czas i liczba wolnych sektorów mogą być odmienne.
"TEST.BAS" jest wpisanym przez Ciebie programem w Basicu, zaś
"TEST.DAT" utworzonym przez niego pliku danych.
Jeżeli nie posiadasz modułu R-Time 8, musisz ręcznie ustawiać czas i datę. Pozwala to na zapamiętanie, kiedy Twoje pliki były utworzone oraz rozpoznanie ostatniej wersji poszczególnego pliku. W celu ustawienia daty i czasu wpisz:
D1:DATE
Powinieneś zobaczyć coś podobnego do:
Current date is: 2-06-89
Enter new date:
Podaj datę w formacie "mm-dd-yy" (miesiąc, dzień i rok) i naciśnij klawisz <RETURN>. Teraz wpisz:
D1:TIME
Zobaczysz:
Current time is: 15:37:32
Enter new time:
Znowu, aktualnie wyświetlone czas i data mogą być inne niż w przykładzie. Teraz wpisz nowy czas i naciśnij <RETURN>. Czas powinien być w formacie "hh:mm:ss" i bazuje na zegarze 24-godzinnym (na przykład 5:30PM powinna być podana jako 17:30:00). Czas i data są już ustawione. Teraz wpisz:
D1:CHTD TEST.BAS
To spowoduje zmianę czasu i daty (CHange Time and Date) pliku
"TEST.BAS" na aktualny czas i datę. Teraz wpisz:
D1:DIR
Możesz zobaczyć, że plik "TEST.BAS" ma teraz aktualny czas i datę. Teraz wpisz:
D1:TD ON
To powoduje włączenie wyświetlania czasu i daty w górnej części ekranu (Time and Date line ON). Wyłączenie następuje po wpisaniu:
D1:TD OFF
Wiele poleceń wymaga podania parametrów. W powyższym przykładzie dla polecenia CHTD parametrem była nazwa pliku "TEST.BAS". W poleceniu TD parametrami były natomiast "ON" i "OFF". Parametr jest dodatkową informacją dołączoną do polecenia przez wpisanie jej do polecenia w tym samym wierszu. Niektóre polecenia używają więcej niż jednego parametru. Parametry powinny być oddzielone od polecenia i od siebie przez spację (ponieważ przecinek jest wykorzystywany przez SpartaDOS X i pewne polecenia). Niektóre polecenia jak TIME i DATE, nie używają parametrów. W niektórych parametry są wymagane, a w innych dowolne. Zwykle przyjmowane są ustalone wartości, jeśli parametry nie zostały podane. Ponieważ te informacje zależą od rodzaju polecenia, sprawdź w rozdziale 4 wymagania dotyczące parametrów koniecznych dla poszczególnych poleceń.
Poleceniem kopiowania plików jest COPY. Może ono być użyte do kopiowania pliku z jednej dyskietki lub jednego katalogu do innego katalogu do innego lub do kopiowania pliku na tą samą dyskietkę z inną nazwą. Wpisz:
D1:COPY TEST.BAS MAREDAT.BAS
i odczytaj katalog (poleceniem DIR). Zauważ, że plik "MAKEDAT.BAS" ma taką samą długość, czas, datę, jak plik "TEST.BAS", ponieważ jest to kopia tego samego pliku. Do kopiowania pliku z jednej dyskietki na inną przy użyciu tylko jednej stacji dysków musisz wykorzystać polecenie MENU (patrz rozdział 4).
Skasowanie pliku usuwa go z dyskietki. Pomimo, iż w niektórych przypadkach jest możliwe odtworzenie uprzednio skasowanego pliku, to jednak należy zachować dużą ostrożność przy kasowaniu plików. Wpisz:
D1:ERASE TEST.BAS
i odczytaj teraz katalog. Plik "TEST.BAS" zniknął z dyskietki.
Większość poleceń SpartaDOS X pozwala na wybranie więcej niż jednego pliku przez użycie jokerów (wildcards) w miejsce znaku lub znaków. W kartach joker może zastąpić dowolną inną kartę. Jokery w SpartaDOS pełnią podobną funkcję.
Istnieją dwa jokery używane w SpartaDOS i w większości innych DOS-ów. Są nimi znaki "?" i "*". "?" reprezentuje dowolny znak na tym samym miejscu. "*" dowolny znak lub jego brak na podanej pozycji i na pozostałych pozycjach nazwy pliku lub rozszerzenia. W praktyce znak "*" jest używany bardzo często, zaś "?" znacznie rzadziej.
Dla dokładnego wyjaśnienia działania jokerów niezbędne jest nieco więcej plików na dyskietce. Wpisz następujące wiersze:
D1:COPY TEST.DAT ABCDE.DAT
D1:COPY TEBT.DAT AHZDE.DAT
D1:COPY TEST.DAT ABCRAIG.DAT
D1:COPY TEST.DAT TEBT.DOG
D1:COPY TEST.DAT TEST.DZG
D1:COPY TEST.DAT AHCDE.ICD
Wcześniej było napisane, że niektóre polecenia przyjmują ustalone parametry, jeśli żadne nie zostały podane. Takim poleceniem jest DIR. Poprawną składnią jest:
DIR (fname.ext)
Ustaloną nazwą "fname.ext" (przyjmowaną, gdy żadna nazwa nie została podana) jest "*.*" i oznacza ona plik, który ma dowolne lub żadne znaki w nazwie i dowolne lub żadne znaki w rozszerzeniu. Oczywiście oznacza to wszystkie pliki, a więc jest wyświetlany cały katalog.
Wynika z tego, że możesz dodać nazwę pliku i rozszerzenie do polecenia DIR, aby uzyskać częściowy wydruk katalogu. Wpisz:
D1:DIR TEST.DAT
Ponieważ tylko jednemu wpisowi w katalogu odpowiada ta nazwa, to tylko ona jedna jest wyświetlana. Spróbuj teraz:
D1:DIR A.DAT
Wyświetlonych zostanie kilka plików, lecz tylko takie, które mają rozszerzenie "DAT". Teraz spróbuj:
D1:DIR A*.D*
To pokaże tylko takie pliki, których nazwa rozpoczyna się od "A", a rozszerzenie rozpoczyna się od "D". Teraz spróbuj:
D1:DIR AB?DE.DAT
Znak "?" oznacza dowolny znak, więc wybrane zostaną "ABCDE.DAT" i
"ABZDE.DAT". Próbuj polecenie DIR z różnymi nazwami plików (jak
"ABC*.D?T" i inne), aż zrozumiesz dokładnie działanie jokerów. Jokery powinny być ostrożnie używane z poleceniami ERASE i RENAME, ponieważ łatwo można uszkodzić lub zniszczyć ważne pliki.
Jak mogłeś już wcześniej zobaczyć, wyświetlany katalog dyskietki jest głównym (main) katalogiem (jest podane na początku katalogu). SpartaDOS pozwala na zapisanie na dyskietce także innych katalogów. Dyskietka przypomina pełną szufladę. Gdy chcesz uzyskać dostęp do pliku, musisz sprawdzić wszystkie pliki w szufladzie, aż do znalezienia właściwego. Nie stanowi to problemu, jeśli plików jest niewiele. Łatwo jednak sobie wyobrazić, ile czasu potrzeba na przeszukanie 100 plików za każdym razem, gdy chcesz uzyskać dostęp do jednego z nich. Okaże się wtedy pożyteczna możliwość połączenia podobnych plików w grupy, np: w grupę zawierającą pliki Twoich rysunków. Podkatalogi mogą być porównane do teczek w szufladzie. Jeśli zbierzesz pliki rysunków i umieścisz je w teczce oznaczonej "RYSUNKI", to będziesz musiał tylko przeszukać szufladę w celu znalezienia teczki "RYSUNKI", a następnie teczkę dla odszukania zadanego pliku. Podobnie, możesz zapisać wszystkie Swoje programy w Basicu w teczce nazwanej "BASIC", pliki tekstowe w teczce "TEKST" itd. Teraz, zamiast wielkiego stosu plików, Twoja szuflada zawiera kilka uporządkowanych teczek. Poszukiwanie w nich wybranego pliku będzie łatwiejsze niż sprawdzanie każdego pliku. Podkatalogi mogą być także umieszczane w podkatalogach i to dowolnie głęboko. W podkatalogu "RYSUNKI" możesz np. utworzyć katalogi "PRZYRODA" i "SZKICE" i umieścić w nich odpowiednie pliki. Wpisz:
D1:MKDIR TESTY
Oznacza to utworzenie katalogu TESTY (MaKe DIRectoy). Teraz odczytaj katalog. Zobaczysz wpis wyglądający podobnie do:
TESTY <DIR> 2-O6-89 3:59p
Jak zwykle czas i data mogą być u Ciebie inne. Masz już utworzony podkatalog o nazwie "TESTY". Jest on jednak pusty. Aby to sprawdzić wpisz:
D1:DIR TESTY>
Znak ">" wskazuje, że poprzedzająca go nazwa określa katalog a nie plik. Powinieneś zobaczyć pusty katalog, który wygląda jak katalog pustej dyskietki, ale napis:
Directory: MAIN
został zastąpiony przez:
Directory: TESTY
w celu pokazania, że jest katalog "TESTY", a nie główny katalog dyskietki. Liczba wolnych sektorów jest także mniejsza niż na pustej dyskietce. COPY jest jednym z poleceń, które mogą zawierać jokery. Poniższy przykład kopiuje wszystkie pliki o rozszerzeniu "DAT" z głównego katalogu do podkatalogu "TESTY":
D1:COPY *.DAT TESTY>*.*
Teraz usuń pliki *.DAT z głównego katalogu:
D1:ERASE *.DAT
Wyświetlenie katalogu pokaże Ci, że pliki *.DAT zniknęły. Wyświetlenie podkatalogu "TESTY" ukaże je ponownie. Przeniosłeś więc pliki *.DAT z głównej "szuflady " do "teczki" "TESTY".
Katalog bieżący jest to ten, który jest przyjmowany, gdy żaden nie został podany. We wszystkich dotychczasowych przykładach katalogiem bieżącym był główny katalog. Można to zmienić prosto poleceniem. Wpisz:
D1:CHDIR TESTY
To oznacza zmianę katalogu (CHange DIRectory). Teraz wpisz:
D1:DIR
Otrzymasz katalog "TESTY" zamiast głównego katalogu. Przy każdym odwołaniu do dyskietki bez podania katalogu uzyskasz teraz dostęp do katalogu "TESTY". Utwórz inny katalog i zmień go na katalog bieżący:
Ostatnie polecenie CHDIR bez parametrów powoduje wyświetlenie szlaku od głównego katalogu do katalogu bieżącego. W tym przypadku zobaczysz:
>TESTY>INNY
Oznacza to, że jesteś w katalogu "INNY", który jest w katalogu
"TESTY", który jest w katalogu głównym. Więcej
informacji o podkatalogach znajduje się w rozdziale
3. Podkatalogi są bezcenną zaletą dla użytkowników stacji dysków o dużej
pojemności i twardych dysków, lecz zwykle nie są stosowane dla standardowych
stacji dysków, chyba że na dyskietce zapisana jest duża liczba bardzo małych
plików (jak zestawy znaków).
W celu uruchomienia pliku binarnego w SpartaDOS X wpisz po prostu nazwę tego pliku. Na przykład, w celu uruchomienia programu o nazwie "BALLSONG.OBJ" wpisz:
D1:BALLSONG.OBJ
Jeżeli nie zostanie podane rozszerzenie nazwy pliku, to przyjmowane jest "*.COM". Dla uruchomienia pliku bez rozszerzenia, konieczne jest wpisanie kropki po nazwie pliku. Na przykład, jeśli nazwą pliku jest
"DEMO", powinieneś wpisać:
D1:DEMO.
Jeżeli pominiesz kropkę, SpartaDOS spróbuje uruchomić program o nazwie "DEMO.COM".
Jak już wcześniej pokazaliśmy, w celu przejścia do wewnętrznego Basica w komputerach 600XL, 800XL, 65XE, 130XE lub XEGS trzeba wpisać:
D1:BASIC
a w celu przejścia do zewnętrznego modułu (jak Action, MAC/65, Basic XL, Basic XE itp.) trzeba wpisać:
D1:CAR
W SpartaDOS X nigdy nie jest konieczne trzymanie przy włączaniu komputera wciśniętego klawisza <OPTION> w celu odłączenia Basica oraz wyjmowanie zewnętrznych modułów z językami. Jednakże, dla programów, które zwykle wymagają usunięcia tych modułów, konieczne jest użycie polecenia X. Na przykład, DISKRX z zestawu "SpartaDOS Toolkit" nie działa, gdy jest zainstalowany jakikolwiek moduł. Aby uruchomić go ze SpartaDOS X, trzeba wpisać:
D1:X DISKRX
Prawdopodobnie będzie to konieczne dla większości dużych programów binarnych, ponieważ przeważnie są one napisane tak, że zajmują obszar pamięci modułu.
Plik poleceń (batch file) jest plikiem zawierającym listę poleceń, po jednym w każdym wierszu, które komputer wykonuje automatycznie. Każdy wiersz zawiera polecenie zapisane dokładnie tak, jak przy normalnym wpisywaniu. Plik poleceń może mieć dowolną dozwoloną nazwę, lecz przyjmowane jest rozszerzenie *.BAT. Pliki poleceń są wykonywane przez wpisanie myślnika poprzedzającego bezpośrednio (bez spacji) nazwę pliku np:
D1:-TEST
spowoduje wykonanie pliku poleceń "TEST.BAT", a
D1:-DO IT.TXT
spowoduje wykonanie pliku poleceń "DO IT.TXT".
SpartaDOS X po uruchomieniu komputera samoczynnie wykonuje plik poleceń o nazwie "AUTOEXEC.BAT" znajdujący się na dyskietce umieszczonej w stacji dysków nr 1. Pozwala to na wykonanie licznych poleceń przy każdym włączeniu komputera. Na przykład załóżmy, że nie posiadasz modułu R-Time 8, lecz chcesz zainstalować wiersz czasu/daty na ekranie i nadać im poprawne wartości. Wpisz następujący wiersz:
D1:COPY CON: D1:AUTOEXBC.BAT
Polecenie to kopiuje dane z urządzenia CON: (edytor ekranowy) do pliku o nazwie "AUTOEXEC.BAT". Kursor przesuwa się do następnego wiersza ekranu. Wpisz poniższe wiersze, kończąc każdy z nich naciśnięciem <RETURN>:
Po wprowadzeniu ostatniego wiersza (i naciśnięciu <RETURN>) naciśnij <CONTROL>+<3> (jest to oznaczone jako <CTR-3>). W tym celu wciśnij klawisz <CONTROL> i trzymając go stale naciśnij klawisz <3>. Sygnalizuje to komputerowi, że został osiągnięty koniec pliku CON:. Odczytaj katalog. Zobaczysz teraz plik o nazwie "AUTOEXEC.BAT" Wyłącz komputer, odczekaj kilka sekund i włącz go ponownie. Powinieneś zobaczyć wykonywanie poleceń z pliku poleceń. Wprowadź czas i datę jak poprzednio. Pliki poleceń są jedną z najbardziej użytecznych własności SpartaDOS X. Możesz tworzyć je jak pokazano powyżej lub przy pomocy dowolnego edytora tekstów, który zapisuje pliki jako czysty tekst (bez poleceń formatujących).
Znasz już podstawowe zasady działania SpartaDOS X i jego interfejs CP. Dokładniejszy opis działania poleceń wymienionych w tym rozdziale i pozostałe polecenia znajdziesz w rozdziale 4. W praktyce szybko zapamiętasz najczęściej stosowane polecenia i zauważysz wygodę korzystania z interfejsu CP. Faktycznie, gdy następny raz użyjesz ATARI DOS stwierdzisz wiele ograniczeń wprowadzanych przez menu.
Poniżej znajduje się spis poleceń znajdujących się w menu ATARI DOS 2.0s i ich odpowiedników w SpartaDOS X:
A - DISK DIRECTORY: DIR i DIRS
B - RUN CARTRIDGE: BASIC dla wewnętrznego Basica w komputerach XL/XE, CAR dla zewnętrznego modułu
C - COPY FILE: COPY
D - DELETE FILE: ERASE, DELETE lub DEL
E - RENAME FILE: RENAME, REN
F - LOCK FILE: ATR +P
G - UNLOCK FILE: ATR -P
H - WRITE DOS: niepotrzebne
I - FORMAT DISK: FORMAT
J - DUPLICATE DISK: COPY, MENU
K - BINARY SAVE: SAVE
L - BINARY LOAD: nazwa programu LOAD
M - RUN AT ADDRESS: brak odpowiednika
N - CREATE MEM, SAV: SET CAR i SET BASIC
0 - DUPLICATE FILE: MENU
SpartaDOS X zawiera liczne polecenia, które nie mają swoich odpowiedników w Atari DOS 2.0s. Ponadto SpartaDOS X może współpracować ze stacjami dysków każdej wielkości: w pojedynczej, rozszerzonej i podwójnej gęstości, twardymi dyskami, ramdyskami oraz ma wiele innych możliwości.